Maatschappelijke voorzieningen

Cultuur
De herpositionering van het eigen cultuurbeleid is in 2023 nadrukkelijk in beeld gekomen. Conform landelijke tendens stond het cultuurbeleid het afgelopen jaar meer in verbinding met ruimtelijke ontwikkeling, economie en het sociaal domein. Eind 2022 en begin 2023 zijn er door de Rijksoverheid vier specifieke uitkeringen uitgezet, gericht op: cultuurparticipatie jongeren, de versterking van bibliotheken, het faciliteren van het informatiepunt Digitale Overheid in bibliotheken en het stimuleren van een gezonde generatie in 2040. Binnen de gemeente is - als gevolg van het normenkader voorzieningen - nu aandacht voor cultuur bij wijkontwikkeling. Het ministerie OCW herziet het culturele bestel de komende jaren. De VNG heeft het belang van gemeentelijke subsidies benadrukt in een voorstel en pleit voor beter afstemming van cultuurbeleid tussen overheden en voor betere spreiding van budgetten. De budgetten voor de cultuurregio Ede-Wageningen zijn met het afronden van de festivalregeling besteed. Samen met andere cultuurregio's is het verzoek bij het ministerie van OCW ingediend voor een nieuwe focus en investering.

Ondanks veel inzet van alle betrokken partijen is de verbouwing van Cultura en het samengaan met Astrant niet doorgegaan. Alleen de theaterzaal van Cultura wordt verbouwd om grotere theaterproducties, brandveiligheid, toegankelijkheid en de optimalisatie van de zichtlijnen te faciliteren. Het Akoesticum is na de coronaperiode en het uitblijven van landelijke subsidie in 2023 in zwaar weer gekomen. Het nemen van twee steunmaatregelen en het doorontwikkelen van het businessplan was daarom nodig.

Begin 2023 heeft het college de propositie 'Ede: hoofdstad van de Foodvalley' aangeboden aan Gedeputeerde Staten van Gelderland. De raad is in het voor- en najaar geïnformeerd met een voortgangsrapportage en een informatieve bijeenkomst. Eind 2023 is gestart met het verkennen van het concept Friso, waarin ARTBASE, Akoesticum twee van de drie partners zijn. 

Onderwijshuisvesting
De komende tien jaar zal het aantal leerlingen in de gemeente Ede stijgen met naar schatting 1.200 leerlingen; de leerlingenprognose geeft dit beeld. Deze groei doet zich vooral voor in de gebieden: Veluwse Poort, Enka, Kernhem, Lunteren, Ederveen en Wekerom. Dit vergt uitbreiding van de bestaande onderwijsgebouwen. In 2023 is de bouw van De Ontdekking en De Calvijnschool afgerond. De afronding van De Vuurvogel is iets vertraagd en zal begin 2024 worden afgerond. Ook de groeiende vraag naar speciaal onderwijs vergt uitbreiding van de huidige onderwijsgebouwen. De Wegwijzer (school voor speciaal onderwijs) heeft - door financiering van de huur door de gemeente Ede - leerlingen onderwijs en zorg kunnen bieden; deze leerlingen vormen de Panoramagroep. Door tijdige besluitvorming over het beschikbaar komen van middelen (een voorbereidingskrediet van € 2,1 miljoen) voor de gebouwen van Het Marnixcollege kan de nieuwbouw volgens planning worden gerealiseerd. De nieuwbouw van Het Streek aan de locatie Bovenbuurtweg 1 verloopt vooralsnog volgens planning.

Als gevolg van het raadsvoorstel over de tijdelijke locatie nieuwkomersonderwijs zijn de noodlokalen Bennekom uiteindelijk niet nodig (zaaknummer 415510). De achtergrond hiervan is dat Het Streek (coördinator voor nieuwkomersonderwijs) het onwenselijk achtte dat er meerdere huisvestingslocaties zouden zijn voor nieuwkomers. Nieuwkomers worden momenteel op de Kenniscampus gehuisvest.

Sport
Landelijk is een dalende trend om voldoende te sporten en te bewegen te zien. Ook is het dalende lidmaatschap van sportverenigingen nog niet gestopt. Daarom wordt er landelijk ingezet op het ondersteunen van verenigingen en op gezond leven. Ede sluit daar, vanuit de specifieke uitkering die er is voor sport, bewegen en preventie op aan. In 2023 hebben we met projecten zoals de Wandeluitdaging, Lekker in je Vel!, Extra en het Sportakkoord hierop ingespeeld. Vragen over de sociale veiligheid speelden in de hele sportwereld en we hebben daar samen met SSE en Sportforum blijvend aandacht voor. Extra zorg voor voornamelijk de buitensportverenigingen zijn de hoge energiekosten die doorwerken in de exploitatie. Daarvoor heeft de gemeente diverse steunacties zoals versneld aanbrengen LED verlichting en het Winterfonds uitgevoerd. Deze acties zijn belangrijk omdat verenigingen hard nodig zijn om Edenaren voldoende te laten sporten en bewegen. In 2023 is een traject gestart met Sportservice De Vallei om te werken aan een robuuste organisatie en dienstverlening. Onderdeel daarvan is een goede financiële doorkijk. In 2024 zal dit traject worden afgerond en onderdeel uitmaken van de perspectiefnota.

Erfgoed
In 2023 is over veel initiatieven voor waardevolle gebouwen en gebieden geadviseerd, zowel aan externe initiatiefnemers als in de gemeentelijke projecten. In de commissie ruimtelijke kwaliteit zijn bijna 50 formele (ver-)bouwplannen behandeld. Voor het merendeel betreft dit villa’s en landhuizen, waarbij verduurzamingsmaatregelen, naast restauratie, vaak een prominente rol speelden. De wens om te verduurzamen is groot onder monumenteigenaren; marktinnovaties volgen elkaar snel op. De ‘Beleidsregel MOOI Ede’ is dan ook geactualiseerd en verruimd, zodat de beoordeling van plannen eenduidiger en transparanter wordt en er méér mogelijkheden zijn tot verduurzaming. Voor Edese monumenteneigenaren is een speciale informatiebrochure (‘Verduurzaam je monument!’) samengesteld.

Er waren positieve ontwikkelingen in projecten rond de Muur van Mussert in Lunteren en de Boerderij Pothoven in Ede. Helaas waren er ook casussen waarbij zonder, of in afwijking van, vergunningen is gehandeld. De Erfgoedinspectie laat zien dat dit een landelijke trend is. De uitvoering van projecten verliep soms trager als gevolg van personeelstekorten (vooral onder ambachtslieden). Prijsstijgingen (van bouwkosten als gevolg van hogere energie- en grondstofkosten en loonsverhogingen) leidden daarnaast soms tot de noodzaak om ontwerpen te versoberen.

De data in de Cultuurhistorische Waardenkaart fungeren als onderlegger voor erfgoedregels en -beleid. In de opgaven woningbouw en landschap is cultuurhistorie een factor van belang. Zowel bovengronds in het (cultuur)landschap en bebouwing als ondergronds op het gebied van archeologie. Voor het uitwerken van gebiedsprogramma's en het omgevingsplan is het noodzakelijk de waardevolle eigenschappen (de kernkwaliteiten) van ons cultuurlandschap en onze stedenbouwkundige ensembles te benoemen, zodat het Edese erfgoed meer doelgericht wordt behouden.

Archeologisch onderzoek wordt steeds meer gefaciliteerd vanuit de ArcheoHotspot Ede en - waar mogelijk - uitgevoerd samen met vrijwilligers en bewoners. Onderzoekscampagnes leverden onder andere informatie over de mystieke voorgeschiedenis van (voormalig winkelpand Piet Pel aan) de Grotestraat in Ede en de oorsprong van het oude huis met gracht op landgoed Harskamp. Nieuw opgedane kennis werd direct gepubliceerd.

Onder de koepel van Cultura Erfgoed hebben zes Edese musea het thema ‘Eureka’ aangegrepen om het culturele erfgoed gezamenlijk te presenteren en meer inwoners te (be)trekken. De Open Monumentendag had dit jaar een mooi resultaat: 3.300 bezoekers. De pilot erfgoededucatie voor het voortgezet onderwijs is in 2023 afgerond; het lesprogramma ‘Wie was Anna Maria Moens?’ wordt uitgevoerd. Deze Edese schrijfster en kostschoolhoudster komt nu onder de aandacht van scholieren.