Ruimtelijke ontwikkeling

Complexe omstandigheden in ruimtelijke ontwikkeling
Het realiseren van onze ruimtelijke ambities is complex. De vraag naar woningen in onze regio is en blijft groot. Ede-Stad groeit en ook in onze kernen hebben we te maken met een stevige (sociale) woningbouwopgave. Met die urgentie zijn ook de ambities in de Woondeal hoog. We moeten deze ambities echter realiseren in de context van de stikstofcrisis, de netwerkcongestie en transitieopgaven op het gebied van duurzaamheid, klimaat, biodiversiteit, gezondheid en leefbaarheid. Daarnaast zet de woningbouwopgave direct druk op de mobiliteit- en parkeeropgaven in onze kernen. In het landelijk gebied van Ede hebben we te maken met (zelfs op nationale schaal) de forse transformatieopgave voor de landbouw.

Beweging in alle lagen van de overheid
We hebben te maken met sturing en invloeden vanuit Rijk en provincie op deze opgaven, waarbij het vooraf vaak onduidelijk is wat er gevraagd gaat worden en wanneer en wat het Rijk en provincie zelf hieraan bijdragen. In 2023 hebben er zowel landelijke als provinciale verkiezingen plaatsgevonden, waardoor besluitvorming op belangrijke opgaven langer duurde en daarmee duidelijkheid over de grote transities in 2023 gedeeltelijk achterwege bleef. Het laat de financiële afhankelijkheid en risico’s voor de gemeenten in de grote opgaven zien. Gelet op onder andere de Provinciale Staten verkiezingen, landelijke verkiezingen en de ontwikkeling dat Rijksbijdragen via complexe regelingen (SPUK) worden uitgekeerd, lijkt de onzekerheid over doorlooptijden van uitkeringen op korte termijn te blijven bestaan. We blijven actief in de samenwerking en lobby met onze partners.

Het Rijk werkt met haar demissionaire bestuur intussen aan meer regie op Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting. Een voorbeeld hiervan is de in maart 2023 afgesloten woondeal Foodvalley. De samenwerking binnen en buiten de regio biedt kansen voor co-financiering en vraagt om actieve lobby. Maar het betekent ook verandering in onze rollen, werkwijzen en communicatie richting de andere overheden.
Het Rijk heeft de Regio Foodvalley samen met de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen benoemd als een van de NOVEX-gebieden. Daarnaast ondersteunt het Rijk de stedelijke opgave van Foodvalley met een aanwijzing als Grootschalig Woningbouwgebied (GWG Foodvalley).

Financiële marktinvloeden
We zijn als gemeente vatbaar voor financiële marktinvloeden, waardoor gemeentelijke grondexploitaties verder onder (financiële) druk komen te staan en risico's aanwezig blijven. Grondexploitaties worden gebruikt om bouwgrond te produceren voor voornamelijk Wonen en Werken. Vaak zijn aanzienlijke investeringen nodig om de grond geschikt te maken voor de toekomstige functie waardoor grondexploitaties gevoelig zijn voor externe invloeden zoals renteschommelingen.
De komende jaren zullen lopende grondexploitaties zoals de Kazerneterreinen worden afgerond en gelijktijdig worden nieuwe grondexploitaties zoals Kernhem Noord voorbereid. In het MPG 2024 als onderdeel van deze Programma Rekening worden de ontwikkelingen binnen de grondexploitaties beschreven.

De uitvoering van de Omgevingsvisie Ede 2040 staat centraal
De vastgestelde Omgevingsvisie geeft richting aan de ontwikkeling van Ede. We hebben in 2023 gewerkt aan een ontwikkel- en investeringsstrategie die richting en tempo van de uitvoering bepaalt. We willen met dit instrument effectief en resultaatgericht werken.

In 2023 is een start gemaakt met het opstellen van een onderzoeksagenda voor de thematische programma's. Wij richten onze aandacht vooral op de thema's die randvoorwaardelijk zijn voor onze gebiedsontwikkeling: congestie op ons energienet, mobiliteit, milieu (geluid en luchtkwaliteit, onder andere geur en fijnstof) en het natuurlijk systeem. Zodra we de effecten van onze ontwikkeling op deze thema's in beeld hebben kunnen we aan het werk met de verschillende gebiedsprogramma's. In 2024 wordt de onderzoeksagenda afgerond. De ontwikkel- en investeringsstrategie krijgt in 2024 verder vorm en wordt betrokken bij de perspectiefnota en begroting 2025.

Invoering Omgevingswet
Door de komst van de Omgevingswet per 1-1-2024 wijzigen de wettelijke kaders en het ruimtelijk instrumentarium. Het doel van de Omgevingswet is een gezonde en prettige leefomgeving, waarbij gebruik en bescherming in evenwicht zijn. Vooral in het landelijk gebied is de belasting van bodem, water en lucht te groot en is het natuurlijk systeem uit balans. In 2023 is gewerkt aan de invoering van de wet. Er geldt een overgangstermijn tot 2029. We spannen ons ervoor in dat de systemen zijn gevuld en we leren hoe we ermee moeten werken. In 2023 zijn met de OddV de noodzakelijke stappen gezet om vanaf 1 januari 2024 te kunnen werken met de wet. Zo zijn de instrumenten voorbereid en zijn er sessies geweest met stakeholders om hen te informeren over nieuwe werkwijzen.

Verkabeling en netwerkcongestie
De verkabeling draagt bij aan oplossingen voor de netcongestie. Hiervoor hebben wij de contracten met Liander ondertekend. Dit is een lopende ontwikkeling naar verwachting tot 2028. Liander investeert in het netwerk van Ede. De voorbereidingen zijn gestart.

Volkshuisvesting
Het Rijk trekt de regie op de volkshuisvesting stevig naar zich toe. De focus van de gemeente is daarom sterker komen te liggen op voldoende betaalbare woningen (tenminste 60% betaalbaar waarvan de helft sociale huur). Samen met regiogemeenten, Rijk en provincie hebben wij dit in 2023 vastgelegd in een woondeal. In het jaar 2023 bleef de markt voor koopwoningen na een turbulent 2022 redelijk stabiel; de gestegen prijzen stabiliseerden. Woningen blijven schaars. In de nieuwbouw zagen we stagnatie in de vrije sector. De trend dat projecten stagneren door regelgeving (stikstof), gebrek aan ambtelijke capaciteit, leveringsproblemen van bouwmaterialen en/of (on)mogelijkheden voor aansluiting op nutsvoorzieningen zette zich door in 2023. We benutten onze beperkte gemeentelijke mogelijkheden, zoals een hoger aandeel sociale huur en het omzetten van zachte naar harde plancapaciteit, zodat er daadwerkelijk gebouwd wordt. Door de instroom van vluchtelingen, asielzoekers en Oekraïners duurde het verblijf van vluchtelingen in opvangcentra langer dan we aanvankelijk dachten. We hebben ook in 2023 vluchtelingen uit de Oekraïne opgevangen in Harskamp. We zijn er weer in geslaagd om de aan onze gemeente opgelegde taakstelling in te vullen. Met de komst van de spreidingswet in 2024 neemt de opgave voor gemeenten toe.

Landelijk gebied
In de Opgave Landelijk gebied werken we aan de landbouwtransitie, robuuste natuurversterking en een inclusieve ruimtelijke inrichting. Bij productgroep ruimtelijke planvorming (zie hierna) beschrijven we wat we in 2023 gerealiseerd hebben.